Twente, horigheid
Dit nieuwe onderdeel is het resultaat van samenwerking tussen de Fryske Akademy, de Oudheidkamer Twente en de Stichting Kadastrale Atlas Overijssel. Het oorspronkelijke doel was om de kadastrale basislaag van 1832 in HisGIS Overijssel uit te breiden met de zogeheten hofhorige domeinkaarten. Dat zijn 99 pre-kadastrale manuscriptkaarten van Twentse hofhorige erven uit de periode 1770-1778. Die worden ook gepresenteerd maar de deelsite bevat veel meer. Ze biedt informatie over de circa 400 Twentse hofhorige erven vanaf de late middeleeuwen tot de opheffing van de hofhorigheid in de eerste decennia van de 19de eeuw.
Het
project Hofhorige Erven Digitaal
Het oorspronkelijke
doel van het project was om de kadastrale basislaag van 1832 in
HisGis Overijssel te verrijken met de zogeheten hofhorige
domeinkaarten. Daarbij gaat het om 99 pre-kadastrale
manuscriptkaarten van Twentse hofhorige erven uit de periode
1770-1778. Het uiteindelijke resultaat is een site met historische
informatie over de circa 400 Twentse hofhorige erven vanaf de late
middeleeuwen tot de opheffing van de hofhorigheid in de eerste
decennia van de negentiende eeuw.
De erven en percelen
zijn cartografisch gereconstrueerd op de kadastrale kaart van 1832,
topografische kaarten, luchtfoto’s en Google Streetview. Door
historische informatie zichtbaar te maken in een
historisch-geografisch informatiesysteem ontstaan nieuwe
mogelijkheden voor lokaal en regionaal historisch onderzoek. Daarom
zijn vrijwel alle onderliggende databestanden te downloaden. De site
is in wezen een digitale bronnenuitgave. Voortgezet onderzoek kan
openstaande onduidelijkheden en lacunes ophelderen.
De
website Hofhorige Erven Digitaal is het resultaat van samenwerking
tussen de Fryske Akademy, de Oudheidkamer Twente en de Stichting
Kadastrale Atlas Overijssel. Het Historisch Centrum Overijssel stelde
de bulk aan gebruikte kaarten en archieven ter beschikking. Het
project is in de jaren 2012-2018 uitgevoerd door Geert Hannink, Jan
Hartmann, Margriet Noordman, Piet den Otter, Jos Schmit, Thomas
Vermaut en Henk Woolderink.
Wat is
hofhorigheid?
Hofstelsel en horigheid zijn in Twente
tot het begin van de negentiende eeuw van grote historische betekenis
geweest. Ze vormden de agrarische fundering voor de feodale
samenleving. In dit stelsel zijn boeren en heren door vaste
rechtsregels aan elkaar gebonden. De horige boer en zijn erfgenamen
hadden levenslang en eeuwig het gebruiksrecht (bouwrecht) van hun
boerderij en konden daarvan niet verdreven worden. Anderzijds mochten
ze de boerderij niet zonder toestemming van de heer verlaten. Ze
waren dus gebonden aan de grond. In ruil voor het continue gebruik
daarvan waren horigen vaste lasten aan de heer verschuldigd in de
vorm van periodieke levering van producten, diensten of geld. Omdat
deze lasten eeuwenlang ongewijzigd bleven, werd, toen ze in geld
waren omgezet, de werkelijke waarde door geldontwaarding steeds
geringer. De heren waren van hun kant ook gebonden. Door de vaste
gebruiksrechten van de horigen hadden zij immers niet de volledige
beschikking over hun bezit.
Dat alles zorgde ervoor dat de
Twentse horige boeren een grote bestaanszekerheid kenden. Doordat de
boerderijen bij erfopvolging niet mochten worden gesplitst, zijn ze
in ligging en omvang eeuwenlang tamelijk stabiel. In de Franse tijd,
in het begin van de negentiende eeuw, werd een einde gemaakt aan de
horigheid. De gebruiksrechten vervielen aan de staat. De staat
(domeinen) heeft de gebruiksrechten in de jaren 1812-1842 verkocht,
meestal aan de zittende boeren.