Dokkum

Diverse innovaties zijn toegepast, die ook in vervolgsites verwerkt kunnen worden. Zo is sprake van een flexibele dataverwerking via een standaard Linked-Open-Data model, alsook van de visualisatie van oude kaarten met blending-technieken, waarmee zowel de kaart zelf als de selectiekleuren zichtbaar gemaakt zijn. Nieuw is verder de koppeling van geveltekeningen aan kaarten; de daartoe gebruikte techniek is makkelijk toe te passen op elk soort ander grafisch materiaal. Nieuw is ook dat een laat 18ᵈᵉ-eeuwse kaart (van Smedema) in de oorspronkelijke projectie getoond wordt en daarbij van datasets en query-mogelijkheden is voorzien. Tenslotte kan gemeld worden dat voor het eerst de gebruiker nu ook met Streetview door de historische bestanden kan ‘wandelen’.

Bronnen 18e (Smedema-kaart e.a.), 19e en 20e eeuw (Kadasterkaart e.a.)

Inleiding

De uitbouw van HisGIS Dokkum met eigenaars- en bewonersgegevens is het resultaat van een samenwerking tussen de Fryske Akademy en het Streekarchief Noordoost Fryslân. De in HisGIS reeds beschikbare data van het oudste kadaster uit 1832 is aangevuld met achttiende-eeuwse en vroeg negentiende-eeuwse, aan huizen verbonden historische informatie. Verder konden er eigenaars- en bewonersgegevens uit de periode 1832-ca. 1970 aan toegevoegd worden op basis van het op perceelniveau te raadplegen boek Dokkum in kadastraal perspectief.

Naast het kadastrale minuutplan zijn historische kaarten als verrijkingslagen beschikbaar gesteld, waaronder de zeer gedetailleerde kaart van Smedema uit 1788.¹ Dokkum is de eerste Friese stad die aldus ontsloten kon worden als onderdeel van het project Fryslân 1750-1900: personen en percelen, dat de Fryske Akademy uitvoert voor het erfgoeddigitaliseringsprogramma Redbot van de provincie Fryslân. De leiding van het project is in handen van prof. dr. Hans Mol van de Fryske Akademy. De Dokkum-site is op 19 mei 2017 officieel in gebruik genomen door burgemeester Marga Waanders van de gemeente Dongeradeel tijdens een presentatie in de Vroedschapszaal van het voormalige stadhuis te Dokkum.

¹ Zie voor meer informatie over de kaart van Smedema: Schroor, M. e.a., Geschiedenis van Dokkum. Hart van noordelijke Oostergo (Dokkum 2004) 264.

Totstandkomingen samenstelling

In HisGIS Dokkum zijn diverse gegevens uit de periode ca. 1750-1850 op huisniveau te raadplegen. De lokalisatie van eigenaars- en bewonersinformatie uit de opgenomen historische bronnen is mogelijk gemaakt door het koppelen van de vroegmoderne belastingnummers en negentiende-eeuwse huisnummers aan de kadastrale perceelnummers. Deze nummerkoppeling is het werk van vrijwilliger Piet de Haan uit Dokkum. Doel was het kunnen lokaliseren van eigenaren, bewoners en huisnamen die vermeld staan in de grondpachtregisters van het weeshuis (1585-1805) en van de stad Dokkum (1630).² De Haan heeft hiervoor gebruik gemaakt van koopakten, notariële akten, transportregisters en krantenadvertenties uit de periode 1790-1833. Door de gegevens hieruit te indexeren en te sorteren wist hij de nummering van het achttiende-eeuwse reëelkohier te verbinden met de kadastrale perceelnummering.

Vrijwilligster Coby van der Wal van het Streekarchief Noordoost Fryslân heeft onder leiding van archivaris Tjeerd Jongsma de eigenaars- en bewonersgegevens uit de volkstelling van 1830 en diverse jaartallen van de reëelkohieren in het systeem ingevoerd. De data van de quotisatie van 1749 en de kaart van Miedema uit 1915 zijn aangeleverd door Tresoar. Overig kaartmateriaal is afkomstig van de Stichting Historia Doccumensis. Auteurs E. Smits Azn en E. Smits FAzn, en de Stichting Historia Doccumensis zijn zo vriendelijk geweest de basisgegevens uit hun in 2007 uitgegeven boek Dokkum in kadastraal perspectief en de daarbij behorende gevelwandtekeningen digitaal voor het project ter beschikking te stellen.

De Fryske Akademy was verantwoordelijk voor de digitale verwerking van het materiaal in HisGIS. Onderzoeksmedewerker Mark Raat heeft de concordans van De Haan met zijn gekoppelde nummeringen uitgebreid gecontroleerd en de door het Streekarchief en Tresoar aangeleverde gegevens gereedgemaakt voor technisch-digitaal gebruik. Samen met invoermedewerker Bram Boonstra heeft hij daarnaast een koppeling gerealiseerd tussen de quotisatie van 1749 en het reëelkohier van 1750. Raat en De Haan hebben de reëelkohiernummers gelokaliseerd op de Smedema-kaart. Onderzoeksmedewerker Theo Delfstra nam de vectorisatie en invoer van de kadasterlaag 1887 voor zijn rekening. GIS-technicus Thomas Vermaut tekende voor de verwerking van alle data in HisGIS en het georefereren van de Smedema-kaart op het kadastrale minuutplan. Dr. Jan Hartmann verzorgde in de eindfase de ontwikkeling van de website.

² Tolsma, R., ‘Vier nieuwe indexen. Deel 2’, De Sneuper 29.2 (2016) 26-28;

Toelichting kaarten

De in HisGIS Dokkum te raadplegen historische informatie is gekoppeld aan twee basiskaarten. De achttiende-eeuwse gegevens kennen de kaart van J. Smedema uit 1788 als startpunt. Deze handgemaakte plattegrond is zeer gedetailleerd en uniek vanwege de afwezigheid van gedrukt kaartmateriaal uit deze eeuw. In deze viewer zijn ook oudere en jongere kaarten van Dokkum opgenomen. Uit de vroegmoderne periode zijn dat de vogelvluchten van Van Deventer, Hogenberg, Blaeu en Haackma. Van jongere datum is de tekening van Kuyper (1866) en twintigste-eeuwse toeristische, commerciële en illustratieve kaarten. Het kadastrale minuutplan van 1832 fungeert als basis van het materiaal uit de negentiende en twinstigste eeuw. In deze viewer zijn als extra lagen de kadastrale netteplans van 1877 en 1915 toegevoegd. Als achtergrondlaag zijn voorts regionale en provinciaal-gewestelijke kaarten te activeren, waaronder van Schotanus uit 1718. Van zeer recente datum zijn twee luchtfoto’s en de Openbare BasisKaart.